یکی از چالش‌های اصلی که هم کاربران و هم صاحبان کسب‌وکارهای فعال در فضای ارزهای دیجیتال با آن درگیر هستند، محدودیت‌های مرتبط با شکل فعالیت پلتفرم‌های معاملاتی متمرکز است؛ مواردی از قبیل وابستگی سیستم‌های متمرکز سنتی به عامل اعتماد و این یعنی کاربر برای سپردن اطلاعات شخصی و دارایی‌های خود به یک پلتفرم، در نهایت چاره‌ای جز اعتماد به گردانندگان آن پروژه ندارد.
به همین خاطر، همواره خلأ حضور سیستم‌هایی در این فضا احساس شده است که حریم خصوصی کاربران در آنها حفظ شده و مجموعاً به سطوح اعتماد کمتری نیاز داشته باشند؛ پلتفرم‌هایی که علاوه بر حل چالش‌های سیستم‌های سنتی، به اندازه آنها برای استفادهٔ آسان کاربران بهینه‌سازی شده‌اند.
طی سال‌های گذشته نمونه‌های متنوعی از پلتفرم‌های معاملاتی غیرمتمرکز یا غیرامانی توسط تیم‌هایی از سراسر جهان توسعه پیدا کرده و اکنون بسیاری از آنها در میزبانی از کاربران خود به سطحی از ثبات دست پیدا کرده‌اند. در فضای ارزهای دیجیتال ایران اما، طی سال‌های اخیر کمتر کسب‌وکاری به فکر توسعه نمونه‌های غیرمتمرکز یا حداقل کمترمتمرکز پلتفرم‌های معاملاتی افتاده و همین موضوع باعث شده است تا دغدغه‌های بخشی از بدنه کاربران این فضا که به‌دلایلی مثل محدودیت‌های مرتبط با دسترسی به اینترنت آزاد از پلتفرم‌های داخلی استفاده می‌کنند، حل‌نشده باقی بماند.
در این مطلب، با بنیان‌گذار اولین صرافی غیرمتمرکز و غیرامانی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم. بهمن آقامرادی، بنیان‌گذار و مدیرعامل تهران اکسچنج در این گفت‌وگو درباره چگونگی شکل‌گیری ایده راه‌اندازی یک پلتفرم متفاوت در داخل کشور می‌گوید و راجع به راهکارهای این تیم برای برطرف‌کردن دغدغه‌های اساسی کاربران صرافی‌های داخلی صحبت می‌کند.
گفت‌وگو با مدیرعامل تهران اکسچنج؛ شکل‌گیری یک پلتفرم متفاوت
آقامردای از سال ۱۳۸۵ با بازارهای مالی مختلفی مثل فارکس آشنا شده و فعالیت خود را در فضای استارتاپی آنلاین کشور از سال ۱۳۸۸ آغاز کرده است. سال ۱۳۹۵ اما آغاز آشنایی او با بیت کوین و ارزهای دیجیتال بود. آقامرادی از اواخر آن سال وارد فضای استخراج بیت کوین شد و در سال ۱۳۹۶ به‌صورت حرفه‌ای و در مقیاس بزرگ در این حوزه فعالیت کرد.
ورود او به فضای تبادل ارزهای دیجیتال اما، با احساس خلأ و محدودیت‌های متعدد در این حوزه در داخل کشور کلید خورد.
آقامرادی دراین‌باره می‌گوید:
حوالی سال ۱۳۹۶ صرافی‌های زیادی در ایران فعال نبودند. در آن دوره چند صرافی به‌صورت محدود و دستی خریدوفروش کاربران را انجام می‌دادند و از همان ابتدا محدودیت‌های زیادی در حوزه تبادل احساس می‌شد. از سال ۲۰۱۷ مشکل تحریم‌های بین‌المللی هم به این محدودیت‌ها اضافه شد و برای مثال صرافی بیترکس دارایی‌های کاربران ایرانی خود را به بهانه تحریم‌ها مسدود کرد.
او درباره شکل‌گیری ایده راه‌اندازی تهران اکسچنج گفته است:
با دیدن این محدودیت‌ها، تصمیم گرفتم تیمی را جمع کنم و محصولی ارائه دهیم که تکراری نباشد، خلاقیتی در آن وجود داشته باشد و بتوانیم با دیدن محصولات بین‌المللی این حوزه مهندسی معکوسی روی ساختار آنها انجام دهیم و در نهایت بتوانیم محصولی جدید ارائه دهیم.
آقامردای درباره انتخاب مسیر متفاوت تهران اکسچنج از سایر پلتفرم‌های معاملاتی داخل کشور می‌گوید:
در مرحله اول قصد داشتیم یک مارکت اسپات راه‌اندازی کنیم که در حال حاضر مشابه‌های زیادی دارد؛ اما در آن سال‌ها برنامه‌نویس‌های فعال در حوزه بلاکچین تجربه کمی داشتند و رفرنس‌ها محدود بود و ممکن بود با مشکلاتی در بحث کیف پول‌ها مواجه شویم. در آن مقطع و متأسفانه حتی در حال حاضر برای برخی صرافی‌ها، ارائه کیف پول و برداشت از حساب کاربران وابسته به صرافی‌های دیگر انجام می‌شد. بنابراین احساس خطر کردیم و به این نتیجه رسیدیم که در چنین مدلی ممکن است نگهداری دارایی کاربران دچار چالش‌هایی جدی شود. در مجموع تصمیم گرفتیم هزینه‌های خود را صرف مهندسی معکوس پروژه‌های فعال کنیم و در نهایت از راه‌اندازی یک بازار اسپات به سمت ارائه یک محصول غیرامانی و غیرمتمرکز حرکت کردیم.
مدیرعامل تهران اکسچنج معتقد است ریسک‌های راه‌اندازی چنین سیستمی به‌مراتب بیشتر از نمونه‌های مشابهی بود که در آن سال‌ها و همین طور در حال حاضر فعال هستند. او می‌گوید از آنجایی که بیشتر کاربران تمایل به معامله در بازارهای ریالی دارند، ریسک ورود به مدل سنتی کمتر و درآمد پیش‌بینی‌شده آن بیشتر بود. به گفته آقامرادی، تیم تهران اکسچنج در نهات ناچار به تصمیم‌گیری برای انتخاب بین درنظرگرفتن شرایط بازار در آن مقطع یا ایجاد یک نوآوری و توسعه آن تا رسیدن به نقطه‌ای برای رقابت با نمونه‌های بین‌المللی بوده است.
مدیرعامل تهران اکسچنج در این رابطه توضیح می‌دهد:
در توسعه تهران اکسچنج ریسک کنارگذاشتن دریافت ریال را پذیرفتیم و تلاش کردیم کاربران را خیلی راحت‌تر به سمت بازارهای غیرمتمرکز سوق دهیم. هدفمان این بود که هیچ دیتایی از کاربر ذخیره نکنیم و صرفاً از مجموعه‌ای از ابزارها استفاده کنیم تا فرایندها مفهوم غیرمتمرکزبودن را داشته باشند. تمرکزمان روی پشتیبانی قوی، پیگیری‌ها آسان و حذف فرایندهای پیچیده برای کاربران در انجام معاملات بود.
همان طور که در ابتدا گفته شد، تیم تهران اکسچنج از سال ۱۳۹۶ در فضای ارزهای دیجیتال فعال بوده است، اما ارائه نسخه فعلی این پلتفرم پس از تغییراتی که جهت بهینه‌سازی آن انجام شده، سرانجام در سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاده است.
ویژگی‌های تهران اکسچنج و برنامه‌های آینده
از ابتدای شکل‌گیری اکوسیستم ارزهای دیجیتال، بحث‌هایی بر سر متمرکزبودن یا غیرمتمرکزبودن پروژه‌های مختلف یا میزان تمرکز در هر پروژه یا محصول وجود داشته است و شاید بتوان گفت تعریف کاملاً روشن و فراگیری برای عدم تمرکز در دسته‌های مختلف و ویژه تمام محصولات فعال در این فضا وجود ندارد.
درباره شکل فعالیت صرافی‌های غیرمتمرکز هم این موضوع صدق می‌کند و درمورد اینکه کدام پروتکل و تا چه اندازه غیرمتمرکز است اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. طبیعتاً تهران اکسچنج هم که خود را یک صرافی غیرمتمرکز و غیرامانی معرفی می‌کند، با این چالش‌ها مواجه شده است.
آقامرادی در رابطه با بحث تمرکز و عدم تمرکز در فرایندهای کلیدی تهران اکسچنج گفته است:
تعاریف زیادی برای پلتفرم‌های غیرمتمرکز وجود دارد. در تهران اکسچنج اما، برای عمده فرایندها از سازوکارها و ابزارهای غیرمتمرکز استفاده کرده‌ایم، اما در قسمت‌هایی هم ناچار به استفاده از سیستم‌های متمرکز شده‌ایم. با وجود این، طوری برنامه‌نویسی انجام شده است تا خطری کاربران را تهدید نکند و هسته اصلی را خودمان برنامه‌نویسی کرده‌ایم. می‌توان گفت ۸۰درصد فرایندها در تهران اکسچنج غیرمتمرکز است و باقی فرایندها نیز همچنان به‌صورت غیرامانی انجام می‌شود. برای قسمت‌های غیرمتمرکز نیز که وابسته به استخرهای نقدینگی هستند، از تجمیع‌کننده‌های صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX Aggregators) استفاده کرده‌ایم.
شکل فعالیت به‌خصوص تهران اکسچنج، مزایای رقابتی مشخصی را برای این پلتفرم نسبت به پلتفرم‌های متمرکز و حتی نمونه‌های بین‌المللی موجود ایجاد کرده است. به گفته آقامرادی، مسئله تحریم‌ها همچنان یکی تهدید جدی برای کاربران ایرانی است و همواره خطراتی برای فعالیت در صرافی‌های متمرکز خارجی وجود دارد و متأسفانه این پلتفرم‌های بین‌المللی به همین دلایل تعهدی نسبت به کاربران ایرانی خود ندارند.
آقامرادی می‌گوید در تهران اکسچنج به کاربر اطمینان داده شده است که می‌تواند در صورت بروز هر مشکلی، از تیم پشتیبانی راهنمایی دریافت کند و موضوع تا گرفتن نتیجه پیگیری می‌شود.
علاوه‌بر این، نبود محدودیت برای حجم معاملات، پشتیبانی از شبکه‌های بلاکچینی متنوع، امکان انجام مبادله میان‌زنجیره‌ای (Cross-chain) و همین طور امکان تبدیل تعداد بسیار زیادی از جفت‌‌ارزهای مختلف به یکدیگر، مشخصه‌هایی هستند که تهران اکسچنج را تا حد زیادی از سایر صرافی‌ها متمایز می‌کند.
در نهایت، مهم‌ترین مسئله برای اکثر کاربران، نرخ مبادله و مسئله کارمزدهاست. آقامرادی درباره سازوکار تعیین نرخ و دریافت کارمزد از معامله‌گران تهران اکسچنج می‌گوید:
تهران اکسچنج در مبادلات خود از تجمیع‌کننده‌های صرافی‌های غیرمتمرکز استفاده می‌کند و کارمزدهای استخرهای نقدینگی متفاوت تا حدی روی نرخ‌ها تأثیرگذار هستند. در نهایت تمام کارمزدهای استخرهای نقدنگی محسابه و با کارمزد انتقال به کیف پول جمع شده و به کاربر نمایش داده می‌شود. ۰.۰۵درصد در نرخ شناور و ۰.۱درصد در مدل نرخ ثابت نیز از کاربر کارمزد دریافت می‌شود. با وجود این، در حال ارتقای زیرساخت‌های تهران اکسچنج هستیم تا بتوانیم نرخ نهایی را بهتر از قبل کنیم و قادر باشیم نسبت به مدل‌های خارجی و حتی صرافی‌های متمرکز نرخ‌های بهتری ارائه کنیم و این یکی از اهداف اصلی و کوتاه‌مدت ماست.
جدای از بحث نرخ‌ها، هزینه تمام‌شده معاملات در صرافی‌های متمرکز معمولاً در نظر گرفته نمی‌شود. آقامرادی برای نمونه، شرایطی را مثال زده است که در آن یک کاربر با استفاده از یک صرافی متمرکز قصد تبدیل توکن ریپل به «BNB» را دارد. در این شرایط کاربر ابتدا باید ریپل‌های خود را با پرداخت کارمزد از کیف پول شخصی به صرافی واریز کند. از آنجایی که ممکن است جفت‌ارز «XRP/BNB» در تمام صرافی‌ها وجود نداشته باشد، باید ابتدا ریپل خود را به یک ارز پایه مثل تتر تبدیل کند و سپس در بازاری دیگر با تترهای خود BNB بخرد. در نهایت هم باید کارمزدی برای برداشت از صرافی پرداخت شود.
آقامردای می‌گوید تیم تهران اکسچنج پس از توسعه صرافی خود متوقف نشده است و این پلتفرم اولین و آخرین محصول آنها نیست. علاوه‌بر تلاش تهران اکسچنج برای ارائه نرخ‌های بهتر و رقابتی، این تیم قصد دارد در آینده نزدیک سرویس سهام‌گذاری (Staking) غیرمتمرکز و کیف پول مولتی‌چین (چندشبکه‌ای) غیرامانی خود را به‌صورت متن‌باز (Open-source) ارائه کند.
مدیرعامل تهران اکسچنج درباره شرایط قانونی مدل غیرامانی فعالیت تهران اکسچنج می‌گوید:
تیم تهران اکسچنج مثل دیگر صرافی‌های داخلی با پلیس فتا همکاری دارد و تاکنون با چالشی از این حیث مواجه نشده است؛ اما برنامه‌‌ای داریم تا درصورت نیاز به توضیح به مقامات قانونی، ضمن حفظ ماهیت غیرمتمرکز تهران اکسچنج، با استفاده از ابزارهای ردیابی تراکنش‌های غیرقانونی، اجازه سوءاستفاده از پلتفرم را ندهیم و دغدغه‌های قانون‌گذار را برطرف کنیم.
آقامرادی در پایان اضافه کرد:
امیدوارم قانون‌گذاری برای این فضا و همین طور سیستم‌های جدید به‌نحوی انجام شود که جلوی پیشرفت این حوزه گرفته نشود. با در نظرگرفتن حجم سرمایه‌ای که در اختیار صرافی‌های ایرانی است، پلتفرم‌های داخلی می‌توانستند جزو بهترین نمونه‌ها در جهان باشند و تا این اندازه به صرافی‌های خارجی وابستگی نداشته باشند. قانون‌گذاری‌های سفت‌وسخت خصوصاً برای استارتاپ‌های نوپا می‌تواند این فضا را بدتر کند، انحصار در این بازار را افزایش دهد و به همین ترتیب با کاهش رقابت، جلوی پیشرفت مجموعه‌های داخلی را بگیرد. امیدوارم شاهد رشد فضای بلاکچین در ایران باشیم، چون معتقدم پتانسیل زیادی در این حوزه در کشور، خصوصاً بین نسل جوان وجود دارد. به نظرم ایران می‌توانست پیش از امارات به مرکز فناوری ارزهای دیجیتال و بلاکچین در منطقه تبدیل شود، اما تصور می‌کنم این اتفاق تاکنون به‌دلیل عملکردهای کُند مسئولین یا تمایل برخی افراد به فعالیت در فضای خاکستری، رخ نداده است. امیدوارم بتوانیم از این فضا استفاده کنیم تا افراد به سمت فعالیت در بخش‌های متنوع فناوری بلاکچین سوق داده شوند و کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگان مجبور به ترک کشور نشوند.
